İlkokul ya da ergenlik çağındaki kimi çocuklarda tırnak yeme, saç-kirpik koparma benzeri davranışlar gözlemlemek mümkün. Davranışlar farklı olsa da, aslında altında yatan nedenler benzer olabiliyor. Haberimizde çoğunlukla çocukluk çağında başlayan Saç Yolma Hastalığı yani Trikotillomani'yi ve nedenlerini araştırdık.
Saç yolma, çocukların belirli bir stres karşısında tepki olarak ortaya koyduğu bir davranış sorunu olarak tanımlanıyor. Yani Trikotillomani olarak isimlendirilse de, hastalığın altında tetikleyici farklı psikolojik nedenler olabiliyor. Bu tetikleyicilerin başında "stres" bulunuyor. Çocukların baş edemedikleri stres, çeşitli davranış sorunları olarak ortaya çıkıyor. Çocuk ve Ergen Psikoloğu Prof. Gülsen Erden ile Trikotillomani ve altında yatan nedenleri konuştuk. Ailelere öneriler aldık...
Çocuklar herhangi bir zorluk yaşandığında sıkıntılarıyla baş edebilecek çözme becerilerine sahip değillerse, o sıkıntıya eşlik eden bir davranış olarak saç yolma davranışı ortaya çıkıyor.
Çocuk ve Ergen Psikoloğu Prof. Gülsen Erden
Trikotillomani'nin belirtileri neler?
Daha çok dokuz on yaşlarından itibaren gözlenen bir sorun diyebiliriz. Erken yaşlarda çok sık rastlamasak da erken çocukluk döneminde de ortaya çıkabilir. Çocuk, özellikle çok gergin ve sıkıntılı zamanlarda saç kıllarını yolmaya başlayabilir sorunun nedeni anlaşılmayıp uygun müdahale edilmezse hastalığın bulguları da yerleşir. Saç, belirli bölgelerle sınırlanmadan yolunabilir ve kafa derisinde açıklıklar meydana gelir. Kız ve erkek çocuklarda görülme oranında büyük farklılık olmasa da, kızlarda saçların daha erken dikkat çektiği için tedaviye erken yönlendirildiklerini görüyoruz.
Trikotillomani neden ortaya çıkar?
Çocuklar herhangi bir zorluk yaşandığında sıkıntılarıyla baş edebilecek çözme becerilerine sahip değillerse, o sıkıntıya eşlik eden bir davranış olarak saç yolma davranışı ortaya çıkıyor. Çünkü saçı yolduktan sonra çocuk gerginliğinin azaldığını, rahatladığını hissediyor. Bu nedenle de saç yolma davranışı tekrarlayıcı şekilde gelişiyor ve hatta ciddi sorun haline geliyor. Kafa derisinde ciddi açıklıklar oluyor. Çocuk saçını kopardığında stresinin azaldığını ve rahatladığını hissediyor. Çocuk saç yolma dışında kaşını, kirpiğini de yolabilir, tırnak yeme de gözlenebilir. Ayrıca saç kıllarını yutuyorsa, karın ve bağırsak hastalıkları gibi başka fiziksel belirtiler ortaya çıkabilir. Aslında bütün bunlar ruhsal sıkıntının uyum becerileriyle normal yollarla çözümlenemediği durumlarda üst üste eklenerek daha ağır sorunlara doğru gider. Dolayısıyla, saç yolma hastalığının nedenleri üzerinde özellikle durmak gerekir.
Peki bir çocuğu saç yolmasına yol açacak kadar strese ne itebilir?
Genellikle çok çeşitli psikolojik sorunlara eşlik eder saç yolma hastalığı. Örneğin kaygı bozukluklarında görebiliriz. Depresyon, otizm veya dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğunda da çocuklarda saç yolma davranışını beraber görebiliriz. Çocuğun ağır travmatik yaşantısı olabilir. Deprem, sel gibi felaketlerde ailede yaşanmış kayıplar nedeniyle çocuk çok yalnız ve çaresiz hissetmiş olabilir. Fiziksel, duygusal, cinsel istismara maruz kalmış olabilir.
[Fotoğraf: Getty]
Okulda yüksek başarı beklentisi nedeniyle aşırı baskı hisseden ya da akran zorbalığına uğrayan çocuklar da, ağır sıkıntı ve stres duyguları ile baş etmede bu yolu çözüm olarak görebilir. Çocuk saç kopararak rahatladığını fark ederse, bilinç dışı bir şekilde bu davranışı devam ettirir.
Ne yapmak gerekir?
Bir çocuğun tedavisinde en önemli faktör ailesidir. Çocukların sıkıntılarını, ruhsal sorunlarını azaltmada da bizim ilk başvuru kaynağımız ailesidir her zaman.
Öncelikle tıbbi bir sorun olup olmadığının anlaşılması gerekir. Ardından bu ruhsal problemi ortaya çıkaran ne gibi etkenler var çocuğun yaşamında, onların bulunması gerekir. Ama her şeyden önce, çocuğu ruh sağlığı uzmanına veya bir klinik psikoloğa götürmeden, cildiye uzmanının görmesi gerekir. Medikal duruma bağlı olarak mı ortaya çıkıyor, bunun anlaşılması gerekir. Bunun ardından mutlaka psikolojik yardım gerekir. Tedavisinde de genellikle uygulanacak olan, çeşitli konuşma yöntemlerini içeren müdahalelerle terapi yapılmasıdır.
Küçük yaşlarda oyun terapisi işe yarayabilir. Dokuz, on yaşından sonra bilişsel davranışçı tedaviler işe yarayabilir. Bunun yanı sıra mutlaka nedenlere yönelik de çözüm arayışlarına girilmesi gerekir. Bir çocuğun tedavisinde en önemli faktör ailesidir. Çocukların sıkıntılarını, ruhsal sorunlarını azaltmada da bizim ilk başvuru kaynağımız ailesidir her zaman. Onlardan yardım alamadığımız durumlarda daha sosyal destek olanaklarını araştırırız. Ama sorununun çok kalıcı hale gelmeden çözülmesi için öncelikli olarak en yakın çevresi ve okula devam eden çocuklar için de tabii ki öğretmenlerinden de yardım almak iyi olabilir.
Kesin tedavi var mı?
Çocuğun stresini azalttığımız zaman, çocuğu bu sıkıntıya, saç yolma davranışına iten o nedenlere yönelik iyileşmeler sağladığımız zaman bu davranış da azalacaktır.
Çocuğun stresini azalttığımız zaman, çocuğu bu sıkıntıya, saç yolma davranışına iten o nedenlere yönelik iyileşmeler sağladığımız zaman bu davranış da azalacaktır. Deri hastalıkları uzmanlarının yardımlarıyla da özel birtakım medikal ilaçlar kullanılarak saçın yeniden çıkması, yeniden gürleşmesi için de destekler alınır.
Önemli olan çocuğun kendi davranışlarının kontrolünü kendisinin ele almasına yardımcı olmak... Böylece o saç yolma davranışı yerine farklı bir alışkanlık koymaya çalışabilir çocuk. Farklı, onaylanan olumlu bir davranışı yerine koyarak kendini yine rahat hissedebilir çocuk.
Aileler nasıl bir yol izlemeli?
Durum kalıcı hale gelmeden hemen ruh sağlığı uzmanından yardım almak, psikolojik destek almak gerekir.
Genelde ailenin dikkati bu olumsuz davranışa yöneliyor: "Yolma, elini çek, saçını tutma... Bak başın kel olacak" ve benzeri olumsuz bir takım geri bildirimlere başlanıyor. Tabii bu durum ailenin nasıl çözüm üreteceğini bilememesinden kaynaklanıyor. Bu konuda aileyi suçlamıyoruz. Aslında böyle bir durum kalıcı hale gelmeden hemen ruh sağlığı uzmanından yardım almak, psikolojik destek almak gerekir. Orada çocuğun bu sorununu ortaya çıkaran ruhsal sıkıntısının nedenleri, nerede zorlandığı bulunur. Öncelikle iyi bir değerlendirme yapılır. Bir yandan o ruhsal sıkıntıları ortaya çıkaran nedenler azaltılmaya çalışılırken bir yandan da çocuğun duygularını doğru yollarla ifade edebilmesi, uygun baş etme becerileri geliştirebilmesi için de çocuğa psikolojik tedavi uygulanır.
Bu tip rahatsızlıklarda genetik yatkınlık olabiliyor mu?
Eğer tıbbi bir nedeni varsa genetik yatkınlıktan söz edebiliriz tabii ki ama tamamen psikolojikse belki ailede sıkıntısını kendi bedeninden çıkaran başka benzer davranışlar; mesela tırnak etlerini yolanlar veya yiyenler, ağır yeme bozuklukları benzeri örnekler varsa çocuğun önünde, öğrenilmiş bir davranış olarak da devam edebilir.
Trikotillomani alışkanlığa dönüşerek kalıcı bir hale gelebilir mi?
Tedavi edilmediği durumlarda eşlik eden diğer belirtilerle birlikte daha da zorlaşıyor tabii ki. Kalıcı hale gelebilir. Saçının yarısına yakınını kaybeden, yetişkinlikte de hala saç yolmaya devam eden bireyler oluyor.
Yetişkinlikte tedavisi mümkün mü?
Evet. Ama tabii ki süreç biraz daha uzun olabilir. Çünkü düşünün beş günlük bir sorunu mu daha kolay çözersiniz? Beş yıllık bir sorunu mu? Yetişkin insanda da yine sorunların temeline inilmesi, o sorunların bugünkü anlamlarının bulunması için çalışılması gerekir. Bu da yetişkin bireyleri uzun soluklu bir terapi süreci bekliyor demektir.
